D.R.Wijckerheld Bisdom
Dirk Rudolph Wijckerheld Bisdom (1873 – 1937) was burgemeester van Barendrecht van 1905 tot 1911. Voordat hij naar Barendrecht kwam, was hij burgemeester van Kortgene.
Deze burgemeester was voor Barendrecht van groot belang. Mede door zijn doorzettingsvermogen kreeg het dorp een watertoren en een waterleiding.
Bij zijn intrede in Barendrecht trakteerde Wijckerheld Bisdom de jeugd op krentenbollen. In Smitshoek hield de nieuwe burgemeester een jongen een krentenbol voor. De jongen wilde meteen happen. Voor de grap trok de burgemeester de krentenbol terug. Dat probeerde hij nog eens, maar nu was de jongen erop verdacht. Hij beet op de duim van de burgemeester.
De burgemeester was lid van de Remonstrantse Broederschap, een klein kerkgenootschap.
Hij vertrok uit Barendrecht om burgemeester te worden van Almelo.
Wellicht de belangrijkste verandering in deze periode was de komst van gezond drinkwater. Dat was minder vanzelfsprekend dan het nu lijkt. Veel mensen waren zich nog niet bewust van het gevaar van vervuild water.
Hoe men destijds over sloot- en regenwater dacht, wordt duidelijk uit een paar voorbeelden. Het eerste voorbeeld komt uit Barendrecht.
Een oude Barendrechter vertelde in 1994 over zijn jeugd: “Onze dorst lesten we met water dat wij in onze klomp uit de sloot schepten. Wij zijn van dit water nooit ziek geworden, want het was toentertijd nog zuiver water wat in onze poldersloten stond. Ook voor huishoudelijke doeleinden werd van slootwater gebruik gemaakt.”
Een ander voorbeeld komt van het eiland Tiengemeten. Daar hadden boerderijen een put waarin het regenwater werd opgevangen.
“In de zomer krioelde het daarin van de waterluizen. Dat water zat vol met rooie waterluizen. Dat dronken we gewoon op. Ik heb daar nooit naar gekeken. (…) Dat was gezond werd toen gezegd. Water waar luizen in voorkwamen, was gezond water, anders zouden ze toch doodgaan, of niet soms”, herinnerde een bewoonster zich.
Het regenwater liep eerst door de dakgoot, voordat het in de put van de boerderij terechtkwam. In die dakgoot lagen wel eens dode ratten. “Op een gegeven moment kreeg het water natuurlijk een rotsmaak. Een smaak van dooie ratten. Dan moest heel die put worden leeggemaakt. En dan maar wachten tot de put weer goed was, tot je er weer luis in kreeg. Dan was het water zuiver!”
Het eiland Tiengemeten kreeg pas in 1961 waterleiding. Barendrecht besloot gelukkig al in 1910 dat er schoon drinkwater moest komen.
Voordat er in Barendrecht schoon drinkwater uit de kraan kwam, moest er eerst nog heel wat vergaderd worden. Op 7 december 1903 meldde het Staatstoezicht op de Volksgezondheid dat het water in Barendrecht ongeschikt was als drinkwater.
In 1907 besloot de gemeente bij de provincie subsidie aan te vragen voor een waterleiding. De aanvraag werd afgewezen, omdat de gemeenteraad nog niet had besloten tot de aanleg van een waterleiding.
Op 16 oktober 1907 kregen burgemeester en wethouders van de gemeenteraad toestemming om te onderzoeken of een eigen waterleidingbedrijf voor Barendrecht haalbaar was. Diezelfde gemeenteraad vroeg in deze periode regelmatig aan Gedeputeerde Staten uitstel van de verplichting om bij alle Barendrechtse woningen regenbakken te maken. Het zou voor veel bewoners te duur zijn.
In april 1909, zes jaar na de waarschuwing van het Staatstoezicht op de Volksgezondheid, werd in Barendrecht nog steeds smerig water gedronken. De Gezondheidscommissie van de gemeente schreef aan burgemeester en wethouders dat tuinders door het dorp voeren met schuiten die zo vol waren geladen met mest, dat er mest in het water viel. “Evenals bij het laden en het lossen”, voegde de commissie eraan toe. De mest viel in hetzelfde water dat door de Barendrechters werd gedronken.
Na het rapport van de Gezondheidscommissie duurde het nog tot 8 januari 1910 voordat de Haagse architect Roelof Kuipers door burgemeester en wethouders werd gevraagd om plannen te maken voor een drinkwaterleiding.
Op 2 maart 1910 besloot de gemeenteraad van Barendrecht tot de stichting van een gemeentelijke bronwaterleiding. Er zou schoon drinkwater uit de grond worden gepompt. Op 2 april werd besloten om voor 6000 gulden het westelijke deel van de oude begraafplaats bij de Dorpskerk te kopen. De sloten rond het oude kerkhof werden tot het midden van de eeuw geleidelijk gedempt.
In 1911 begon de bouw van een 36 meter hoge watertoren, ontworpen door architect Roelof Kuipers. De bouw van de toren kostte 15.000 gulden (6818 euro) De kleine toren (het filtergebouw) kostte 3500 gulden (1591 euro).
Door de hoge kosten dreigde de bouw op het laatste moment niet door te gaan. Een Staatscommissie schreef aan de betrokken minister dat ze zich afvraagt ‘of het juist gezien is van het bestuur eener kleine gemeente als Barendrecht om een zoo aanzienlijk bedrag voor eene zoo gewaagde onderneming uit te geven?’.
Burgemeester Wijckerheld Bisdom stuurde de brief van de Staatscommissie door aan een deskundige. De burgemeester was boos over de houding van de commissie. ‘Wat zullen wij op die nonsens van de Staatscommissie antwoorden? Er is toch, enz.”, schreef hij op de brief.
Op 15 februari 1911 vernam de gemeenteraad dat er geen subsidie kwam voor de waterleiding. Toch besloot men door te gaan met het plan.
Op 3 april 1911 besloot de gemeenteraad dat iedere woning binnen 200 meter vanaf de watertoren op de buizen van de waterleiding aangesloten moest zijn.
De watertoren werd in 1912 in gebruik genomen, maar toen was burgemeester Wijckerheld Bisdom al vertrokken naar Almelo. Overigens zou het nog tientallen jaren duren voordat elk Barendrechts huis was aangesloten op de waterleiding.
Barendrecht in de tijd van burgemeester Wijckerheld Bisdom (1): de Voordijk, gezien in de richting van het centrum. De foto is voor een ansichtkaart gemaakt in 1911. Tegenwoordig heet het hier Dorpsstraat. Op de plaats van de Groen van Prinstererschool (links) staat nu de Rehobothschool. (ansichtkaart uitgegeven door boekhandel P.C. van Essen, Barendrecht; collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
Barendrecht in de tijd van burgemeester Wijckerheld Bisdom (2): een foto van de Dorpssingel in 1911. Tegenwoordig heet het hier Singel, rechts is nu de ingang van de praktijk van dokter Blom. (ansichtkaart uitgegeven door boekhandel P.C. van Essen, Barendrecht; collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
Barendrecht in de tijd van burgemeester Wijckerheld Bisdom (3): De Voordijk met de Christelijke Gereformeerde Kerk, gezien in 1910. Dit kerkgebouw is in 1929 gesloopt. Tegenwoordig is hier nog steeds een christelijk gereformeerd kerkgebouw. (ansichtkaart uitgegeven door boekhandel H. Berkman, Barendrecht; collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
De bouw van de watertoren begon in 1911. Een jaar later werd de toren in gebruik genomen. (foto: archief gemeente Barendrecht)
|
Burgemeester Wijckerheld Bisdom (links) met Roelof Kuipers, de architect van de watertoren. De foto dateert uit 1911 of 1912, de tijd dat de toren werd gebouwd. (foto: archief gemeente Barendrecht)
|
Voor de deur van de Dorpskerk ligt een groot grasveld. Waarom zijn hier in de tijd van burgemeester Wijckerheld Bisdom geen woningen gebouwd? Het was er immers een mooie plaats voor.
Het leeg blijven van dit stukje Barendrecht had te maken met een oud verbod. Al in de 17e eeuw, toen schout Outraet in het dorp de orde hield, was het verboden om hier een café te vestigen.
Toen de gemeente in 1911 een groot deel van het oude kerkhof van de Hervormde gemeente kocht, bleek er nog steeds veel verboden te zijn in dit stukje Barendrecht. Bij de koop moest de gemeente beloven, dat hier geen ‘gebouwen met een logementhouder, herbergier, tapper, slijter of winkelier voor de verkoop van sterke en alcoholvrije dranken’ en geen arbeiderswoningen zouden worden gebouwd.
Daar hebben burgemeester Wijckerheld Bisdom en zijn opvolgers zich netjes aan gehouden.
De burgemeester woonde in villa Bijdorp aan de Voordijk. Dit huis bestaat nog steeds.
Villa Bijdorp aan de Voordijk was het woonhuis van burgemeester Wijckerheld Bisdom. Verscholen achter het groen staat het huis er ook tegenwoordig nog. (foto: Arco van der Lee, 2007)
|
In de tijd dat Wijckerheld Bisdom burgemeester is, mogen alleen de welvarende mannen meedoen aan de verkiezingen. Er zijn bij verkiezingen voor de gemeenteraad dus niet veel stemmen te verdelen tussen de kandidaten. Als iemand van mening verandert, of als iemand niet gaat stemmen, kan dat gevolgen hebben.
Uit het jaar 1907 is een verhaal bekend over boer Arie van der Linden. Hij huurt land (wel 13 bunder) achter zijn boerderij. En….hij heeft stemrecht. Arie stemt altijd op de ARP, een partij die veel aanhang heeft onder de gereformeerden in het dorp.
Voor de verkiezingen wordt Van der Linden aangesproken door de eigenaar van het land achter zijn boerderij. “Je moet deze keer maar niet gaan stemmen”, zegt deze. “Als je toch gaat stemmen, moet je er maar op rekenen dat je die dertien bunder land niet meer kan huren.” Als Arie van der Linden thuis blijft, scheelt dat de ARP één stem. Die kan van belang zijn.
Arie van der Linden zit nu met een probleem. Als hij wel gaat stemmen, wordt het land achter zijn boerderij aan een ander verhuurd. De nieuwe huurder moet steeds over Arie’s erf rijden om bij het land te komen. Op zijn beurt moet Arie verder van huis nieuw land zien te vinden. Een lastig probleem.
Er zit ook een andere kant aan de zaak. Kan hij het wel maken om zijn partij in de steek te laten? Arie komt er niet uit en besluit de dominee en de kerkenraad om advies te vragen.
De dag van de verkiezingen komt. Arie laat zich niet intimideren en gaat stemmen. Op de ARP. Het land achter de boerderij van Arie van der Linden wordt daarop aan een ander verhuurd.
In het radioprogramma Middag aan de Maas van RTV Rijnmond, uitgezonden op 18 december 2014, vertelt Arco van der Lee over de geschiedenis van de Watertoren.
Uitzending Radio Rijnmond 18 december 2014
D.R. Wijckerheld Bisdom was van 1905 tot 1911 burgemeester van Barendrecht. Hij trakteerde bij zijn aankomst de jeugd op krentenbollen. (foto:collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
In dit krantenbericht wordt het overlijden van oud-burgemeester Wijckerheld Bisdom gemeld. (collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
Overlijdensadvertentie van oud-burgemeester Wijckerheld Bisdom. Er wordt alleen vermeld dat hij burgemeester van Almelo is geweest. (collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
De benoemingsbrief van burgemeester Wijckerheld Bisdom, op briefpapier van koningin Wilhelmina. Hij wordt hierbij ook eervol ontslagen als burgemeester van Kortgene. (kopie, collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
Burgemeester D.R. Wijckerheld Bisdom werd later burgemeester van Stad Almelo. (foto: collectie Historische Vereniging Barendrecht)
|
A.M. Overwater: ‘Het Bestuur van Barendrecht 1811 – 2001’, Barendrecht 2001, p. 75;
Arco van der Lee: ‘De burgemeesters van Barendrecht, deel 2’, in Het Zuiden, 16 juni 2005;
Oud-bewoners van Tiengemeten geciteerd in Dr. P.G. Perneel: ‘Tiengemeten, herinneringen aan een bijzonder eiland’, Rotterdam 2002, p. 95 – 97;
H. van Herwerden: ‘Enige gegevens ter toelichting op de tekening van de watertoren te Barendrecht’, in Contactblad 29, Barendrecht december 1986, p. 13;
Rijksdienst voor de Monumentenzorg, besluit RW-2000-728, p.2;
A.M. Overwater: ‘Memorieteksten in en om de Dorpskerk van Barendrecht’, Barendrecht 1987, p. 87;
H. van Herwerden: ‘Naar aanleiding van…de watertoren’, in Contactblad 12, Barendrecht september 1982, p. 4- 7;
B. Gouman: ‘Het Barendrechtseveer in vroeger tijden’, in Contactblad 61, Barendrecht december 1994, p. 8, 9;
P. Groeneboom: ‘De stee van Bevelander’, in Contactblad 64, Barendrecht september 1995, p. 3 – 5