Het bestuur (1)
Zo’n achthonderd jaar geleden werd de streek waar wij wonen al bewoond. Maar een gemeente Barendrecht, een burgemeester of een gemeentehuis waren hier niet te vinden.
In de grote polder de Riederwaard lagen op de plaats van het tegenwoordige Barendrecht toen drie ‘heerlijkheden’: Oost-Barendrecht, West-Barendrecht en Carnisse.
Een heerlijkheid was een gebied dat door de Graaf van Holland in leen was gegeven aan een heer. Zo’n heerlijkheid heette ook wel ‘ambacht’. De heer werd ‘ambachtsheer’ genoemd. Na zijn dood kon een zoon of dochter het ambacht in leen krijgen. De heer mocht zijn heerlijkheid ook verkopen.
In een ambacht was de ambachtsheer de baas. Er waren ook ambachtsvrouwen. De schout was de plaatsvervanger van de ambachtsheer. Hij zorgde onder meer voor de orde.
Rond het jaar 1000 werd in deze streek het drassige land geschikt gemaakt voor landbouw en bewoning. Alle ‘woeste grond’ was eigendom van de Duitse keizer. Leenmannen van de keizer, zoals de graaf van Holland en de bisschop van Utrecht gaven ‘woeste gronden’ uit om te ontginnen.
Wie een stuk grond had ontgonnen, kon dat in gebruik nemen. Maar….daar moest wel iets tegenover staan. Hij moest bijvoorbeeld de graaf bijstaan als het oorlog was. Ook deelde de graaf mee in de opbrengst van het land.
Later werden de mannen die de grond bedijkten vaak tot ambachtsheer benoemd.
Zo werd de streek tussen de Waal en de Devel in de elfde eeuw ontgonnen onder leiding van het klooster Hohorst te Amersfoort (later werd dit de Sint Paulusabdij in Utrecht). Het klooster had dit gebied in leen gekregen van bisschop Ansfried van Utrecht.
Rond 1322 werd de Zwijndrechtse Waard getroffen door grote overstromingen. Zo’n tien jaar later kreeg het gebied een ringdijk, dat was een dijk om het gebied heen. De bedijkers werden ambachtsheren.
Tegenwoordig liggen in de Zwijndrechtse Waard de plaatsen Zwijndrecht, Heerjansdam en Hendrik-Ido-Ambacht. Die laatste naam herinnert nog aan de tijd dat er ambachten en ambachtsheren waren.
Terwijl in de Zwijndrechtse Waard druk werd gewerkt aan het ontginnen van de woeste grond, zat men ook in het latere Barendrecht niet stil. Ook hier kreeg de Sint-Paulusabdij veel te vertellen. In 1100 was er al het dorpje Carnisse, dat een kerk had. We weten dat, omdat in 1100 bisschop Burchard van Utrecht de kerk schenkt aan die Sint-Paulusabdij te Utrecht. Waar de kerk van Carnisse precies gestaan heeft, weten we niet.
Door het ontginnen van land en het aanleggen van dijken ontstond de Riederwaard. Deze polder werd voor het eerst vermeld in een oorkonde uit 1214.
De Riederwaard en omgeving. Zoals op de kaart staat aangegeven liep de polder rond 1373 vol water. Van de steden in de omgeving was in de tijd van de Riederwaard vooral Dordrecht van groot belang. Pas later werd Rotterdam belangrijk. (bewerkt detail van de kaart ‘De St. Elisabethsvloed in 1421’, 2e verbeterde druk, 1938. uit: A.A. Beekman: ‘Geschiedkundige atlas van Nederland’)
|
In Utrecht zijn nog resten te zien van de Sint-Paulusabdij. De abdij speelde een grote rol in Barendrecht en Carnisse in de Riederwaard. Het terrein van de abdij was door muren van de buitenwereld afgesloten. Delen van de fundamenten van die muur zijn later teruggevonden. In het centrum van Utrecht staan ook nog enkele restanten van de abdijgebouwen en van de abdijkerk. Zo bleek bij een verbouwing in 1954 dat deze muur ooit deel was geweest van de kloosterkerk. (foto: Piet Ratsma, 2006)
|
Toen Utrecht in 1580 een protestantse stad werd, is de Sint-Paulusabdij opgeheven. In de verlaten gebouwen werd in 1596 onder meer het Provinciaal Gerechtshof van Utrecht gevestigd. De naam Hofpoort herinnert daar nog aan. (foto: Piet Ratsma, 2006)
|
Het prachtige Evangelieboek van bisschop Ansfried van Utrecht is tegenwoordig te zien in Museum Catharijneconvent in Utrecht. De bisschop heeft in 1028 de streek tussen de Waal en de Devel in leen gegeven aan het klooster Hohorst in Amersfoort, later werd dit de Sint-Paulusadbij in Utrecht. Deze opname werd belangeloos beschikbaar gesteld door Museum Catharijneconvent Utrecht.
|
De oorkonde waarin voor het eerst de Riederwaard wordt genoemd, heeft te maken met een huwelijk.
Op 5 november 1214 wordt afgesproken dat Floris, de zoon van graaf Willem I, later zal trouwen met Machteld, de dochter van hertog Hendrik van Brabant. In een huwelijksverdrag wordt opgeschreven dat vanaf de dag van het huwelijk graaf Willem elk jaar 500 Hollandse ponden zal betalen aan Machteld. Het geld moet komen uit de inkomsten die hij heeft uit een groot aantal stukken grond. Eén daarvan is de ‘Rederwerd’, de Riederwaard dus.
Floris is op deze 5 november 1214 trouwens nog geen vijf jaar oud. Afgesproken wordt dat het paar pas zal trouwen als ze de huwbare leeftijd bereikt hebben. Machteld moet dus nog even op haar Hollandse ponden wachten.
Floris wordt later graaf Floris IV. Hij heeft zich erg ingespannen voor het verbeteren van de dijken in Holland. Floris heeft niet lang geregeerd. Blijkbaar heeft hij niet voldoende aan gravin Machteld, want op reis in Corbie in Picardië (een streek in Frankrijk) krijgt hij een oogje op een jonge gravin.
Wat er precies tussen die twee is gebeurd, weten we niet. We weten wel dat de man van de gravin woedend is. En wat doet een middeleeuwse ridder dan? Hij organiseert een steekspel. Dat is een feestelijke gebeurtenis waarin ridders het tegen elkaar opnemen, zonder de bedoeling om elkaar te verwonden. Bij het steekspel wordt de 24-jarige Floris ‘per ongeluk’ gedood door zijn tegenstander.
Overigens, de zoon van Floris IV is graaf Willem II. Hij is op zijn beurt weer de vader van de bekende graaf Floris V.
Een beeld van graaf Willem I, in 1954 gemaakt door L.O. Wenckebach. Het beeld staat in Katwijk aan Zee. (S.J. Fockema Andreae: 'Willem I en de Hollandse hoogheemraadschappen', Wormerveer 1954)
|
Jachtzegel van graaf Floris IV. Een zegel werd gebruikt als verzekering van de echtheid van een akte of eenvoudig als een naamteken. Daarom hoort aan een middeleeuwse akte of oorkonde een zegel te zitten. Een jachtzegel toonde de ‘eigenaar’van het zegel ( de ‘zegelaar’) op een stappend paard met op zijn hand een valk. Dit zegel werd gebruikt door vrouwen en door mannen in de eerste jaren van hun regering. (bron: Nationaal Archief, Den Haag)
|
Jachtzegel van Machteld, de vrouw van graaf Floris IV. (bron: Nationaal Archief, Den Haag)
|
S.J. Fockema Andreae: ‘Willem I en de Hollandse hoogheemraadschappen’, Wormerveer 1954, p. 55-58