De hedendaagse ambachtsheer

De ambachtsheer speelt sinds 1848 officieel geen rol meer in het bestuur van Barendrecht. Toch is er nog steeds een ambachtsheer.

De voorlaatste ambachtsheer die bij een officiële bijeenkomst in Barendrecht wordt uitgenodigd, is Mr. K.H. Gaarlandt. Dat gebeurt in 1983, als het 500-jarig bestaan van de polder Binnenland wordt gevierd.

Gaarlandt (1909 – 1985) is achtereenvolgens burgemeester van Emmen, commissaris van de koningin in Drente en voorzitter van de ANWB. Hij is sinds 1963 ook ambachtsheer van Oost- en West-Barendrecht en Carnisse. Die titel erft hij van zijn tante Clotilde Ravelard, weduwe van ambachtsheer Johannes de Kat. Hij erft als ambachtsheer ook het visrecht in het ambacht.

Na zijn bezoek in 1983 is ambachtsheer Gaarlandt in 1984 nog eens op bezoek geweest in Barendrecht. Meer contact tussen de ambachtsheer en zijn ambacht heeft er niet bestaan.

Na het overlijden van mr. K.H. Gaarlandt in 1985 wordt zijn zoon E.G. Gaarlandt ambachtsheer. Evenals in de middeleeuwen is de titel ambachtsheer dus nog steeds erfelijk of….te koop. De nieuwe ambachtsheer verkoopt zijn titel in 1995 aan een familielid,  Jan Geurt Gaarlandt (1946), uitgever in Haarlem. 

In de overdrachtsakte van de notaris is te lezen dat Jan Geurt Gaarlandt nu eigenaar is van de Heerlijkheid Oost- en West-Barendrecht en Carnisse. Dat geeft hem twee rechten, die beide te maken hebben met de visserij:

• de zalmsteek, schut- en kantvisserij in de Oude Maas, ten westen van het verlengde van de Carnisseweg.
• de binnenvisserij voor de sluis van de Zuidpolder, de Grote en Kleine Duiker, de Oude Haven, de Molenvliet van de polder Buitenland en de boezem van de polder Ziedewij.

Het visrecht is in 1994 aangemeld bij de Landinrichtingscommissie in Klaaswaal. Dit oude recht is dus nog steeds springlevend.

De ambachtsheer heeft het visrecht verpacht aan Hengelsportvereniging Groot Rotterdam. Van het geld dat deze vereniging krijgt uit de verkoop van visvergunningen, gaat dus een deel naar de ambachtsheer. Hoeveel hengelaars zouden dat weten?

Een leuk detail: Ambachtsheer Gaarlandt schrijft boeken onder het pseudoniem Otto de Kat. Drie van zijn boeken zijn ‘Man in de Verte’, ‘De Inscheper’ en het in 2012 verschenen ‘Bericht uit Berlijn’. De familienaam De Kat verwijst naar de familie waarvan Johannes de Kat ooit ambachtsheer van Barendrecht was.

Ontmoeting met de ambachtsheer, 20 april 2011

“Als je de naam Barendrecht hoort, trilt er iets”

Jan Geurt Gaarlandt belt tweemaal uit de auto om te vragen hoe hij precies moet rijden naar de Dorpskerk. “En dat terwijl ik ‘Van Barendrecht’ achter mijn naam mag zetten”, verzucht hij bij binnenkomst. Want Gaarlandt is niet zomaar een bezoeker van de kerk. Hij is ambachtsheer van Barendrecht. De tegenwoordige opvolger van Elisabeth van Loon, de ambachtsvrouwe die aan het begin van de zestiende eeuw de Dorpskerk stichtte. 

Barendrecht is een van de weinige plaatsen in de regio die nog een ambachtsheer heeft. Dit ambt is tegenwoordig zo in de vergetelheid geraakt, dat Wikipedia z’n beschrijving van het begrip ‘ambachtsheer’ helemaal in de verleden tijd heeft geschreven.

Eeuwen geleden was de ambachtsheer een man van aanzien. Maar Jan Geurt Gaarlandt kan ongemerkt door het dorp lopen, zonder te worden lastiggevallen door Barendrechters die iets van hem willen. Logisch, want de ambachtsheer speelt sinds 1848 officieel geen rol meer in het bestuur van Barendrecht. Toch is het ambt sindsdien steeds weer vererfd en verkocht. Mét zelfs nog een enkel recht. “Ik heb nog altijd het visrecht. Hengelsportvereniging Groot Rotterdam huurt dat van mij. Dat gaat per jaar om twee- tot driehonderd euro”, legt Jan Geurt Gaarlandt uit.

De huidige ambachtsheer van Barendrecht is een nazaat van de Dordtse bankiersfamilie De Kat. Herman de Kat werd in 1858 ambachtsheer van Oost- en West Barendrecht en van Carnisse. “Mijn grootmoeder heette De Kat van Barendrecht, maar ze noemde zich De Kat. Dat Van Barendrecht vond ze overdreven”, vertelt de ambachtsheer.

In 1963 gaat de titel over op mr. K.H. Gaarlandt (1909 – 1985), een oom van de tegenwoordige ambachtsheer. Hij is de voorlaatste ambachtsheer die bij een officiële bijeenkomst in Barendrecht wordt uitgenodigd. Dat is in 1983, als het 500-jarig bestaan van de polder Binnenland wordt gevierd.

Gaarlandt is achtereenvolgens burgemeester van Emmen, commissaris van de koningin in Drente en voorzitter van de ANWB. Hij is sinds 1963 ook ambachtsheer van Oost- en West-Barendrecht en Carnisse. Die titel erft hij van zijn tante Clotilde Ravelard, weduwe van ambachtsheer Johannes de Kat.

Na zijn bezoek in 1983 is ambachtsheer Gaarlandt in 1984 nog eens op bezoek geweest in Barendrecht. Meer contact tussen de ambachtsheer en zijn ambacht heeft er niet bestaan.

Na het overlijden van mr. K.H. Gaarlandt in 1985 wordt zijn zoon E.G. Gaarlandt ambachtsheer. “Hij wilde er niets mee te maken hebben. Ik ben een beetje de historicus van de familie, ik vond het wel leuk. Het is eigenlijk een beetje familieziekte”, legt Jan Geurt Gaarlandt uit. Hij neemt in 1995 het ambacht voor 10.000 gulden over van zijn neef.

Jan Geurt Gaarlandt is in 1946 te Rotterdam geboren. Hij is van 1973 tot 1977 literair criticus voor de Volkskrant en Vrij Nederland. In 1976 publiceerde Gaarlandt onder eigen naam de gedichtenbundel ‘Het ironisch handvest’. Daarna is hij uitgever bij Uitgeverij Unieboek en directeur van de door hem en zijn echtgenote in 1986 opgerichte Uitgeverij Balans. De uitgeverij is in 2002 verkocht, maar nog steeds is Gaarlandt er als ‘editor at large’ voor een of twee dagen in de week aan verbonden. Gaarlandt heeft theologie gestudeerd en is remonstrant.

Ambachtsheer Gaarlandt schrijft boeken onder het pseudoniem Otto de Kat. Drie van zijn boeken zijn ‘Man in de Verte’, ‘De Inscheper’ en ‘Bericht uit Berlijn’. De familienaam De Kat verwijst naar de familie waarvan Johannes de Kat ooit ambachtsheer van Barendrecht was. De romans hebben ook succes in Duitsland en Engeland.

Het zijn de verhalen over het verleden van de familie, die Jan Geurt Gaarlandt ertoe hebben gebracht om het ambacht te verwerven. “Ik heb er van mijn oom Dick Gaarlandt over gehoord”, vertelt hij. “Ik heb altijd de familieverhalen gekoesterd. Ik heb ze ook wel eens in een andere vorm in mijn romans beschreven.”

Over de betekenis die de titel ‘ambachtheer’ tegenwoordig nog heeft, is de ‘Heer van Barendrecht’ kort. “Niets. Behalve dat je het achter je naam zou mogen zetten. Wat ik niet doe. Er zitten tevens nog visrechten op en die oefen ik uit. Het gaat me niet om het geld, maar meer om een soort ‘historisch besef’. Dat de heer vroeger een functie had, geeft je soms een ‘historische sensatie’. Het is de band met iets van de familie van mijn grootmoeder. Als romanschrijver gebruik ik ook het pseudoniem Otto de Kat.”

Jan Geurt Gaarlandt heeft het met buitenstaanders nooit over zijn ambacht. Hij houdt niet van ‘stoerdoenerij’. Een uitnodiging van de samenstellers van het jubileumboek van de Dorpskerk bracht hem in april 2011 voor het eerst in Barendrecht.

“Ik was het altijd wel van plan, maar het kwam er nooit van”, verontschuldigt Gaarlandt zich. “Het is gek, maar je voelt je er toch mee verbonden. Als je de naam Barendrecht hoort, trilt er iets. Ik hoop later de titel aan mijn zoon of dochter door te geven. Mijn dochter is historica, dus misschien krijgen we in de toekomst weer een ambachtsvrouwe van Barendrecht.”